İSLÂM BİLİM ADAMLARI   Pîr Ahî Evrân Velî 4

İSLÂM BİLİM ADAMLARI   Pîr Ahî Evrân Velî 4   İnsan ve yaratılış…   Ahi Evran kendi mesleği olan debbağlık dalından başka 32 çeşit esnaf ve sanatkarın lideri olmuştur. Ahi Evran’ın Ahilik teşkilatının asıl amacı ilim ve bilgiyi insanlığın hizmetine sunmaktır.   Türkler, Anadolu’ya yerleşirken dönemin bilim adamlarının önerisinden hareketle pozitif ilimlerin gündelik hayatta kullanılabilmesini ve insanların da bundan faydalandırılmasını ön görmüştür.   İlmin tekniğe uygulanmasına örnek olarak; Bediüzzaman el-Cezerî isimli bilim adamının kitabında birçok otomatik makinenin projelerinin çizildiği ve tariflerinin yapıldığı, hatta bazı projelerinin uygulandığı bu seride anlatılmıştır. Bu makine ve robotlara örnek olarak: Su saati, otomatik musluk, el yıkama ve abdest alma esnasında kendiliğinden su döken makine, kendi kendine müzik çalan makine, otomatik su tulumbaları, su fışkırtan fıskiyeler, şifreli anahtarlar, değişik hareket yapan robotları ilgili kısımda dile getirmiştik. Teknolojinin üretime uygulanışının ilk örnekleri olan bu buluşlara Ahi Evran çok önem vermiştir.   Ahi Evran’ın Selçuklu Sultanı II. İzzettin Keykavus’a sunduğu Letaif-i Hikmet adlı kitabı, siyasetname türü bir eser olup sultanlara ve yöneticilere nasihat vermektedir. Bu eserinde öncelikle halkın zarurî ihtiyaçları belirlenmesi gerektiğini öne sürmektedir. Sonra bu ihtiyaçların karşılanması için plan ve programlar yapılması gerektiğine dikkatleri çekmektedir. Bundan sonra da istihdamın uzun süreli ve istikrarlı olarak planlanması üzerinde durmaktadır. Bunun için de kaliteli, bol ve ucuz üretimin arttırılması hedeflenmesi gerektiği üzerinde durmaktadır. Bu sırada çıkabilecek engeller, problemler ve muhalefete karşı tedbirlerin neler olması gerektiği anlatılmaktadır. Ahi Evran bunu şöyle dile getirmektedir: “Allah insanı, medenî tabiatlı yaratmıştır. Allah insanları yemek, içmek, giyinmek, evlenmek, mesken edinmek gibi çok şeylere muhtaç olarak yaratmıştır. Hiç kimse kendi başına bu ihtiyaçları karşılayamaz. Bu yüzden demircilik, marangozluk, dericilik gibi çeşitli meslekleri yürütmek için çok insan gerekli olduğu gibi, bu meslek dallarının gerektirdiği âlet ve edevatı imal etmek için de birçok insan gücüne ihtiyaç vardır. Bu alanda toplumun ihtiyaç duyduğu ürünlerinin üretimi için lüzumlu olan bütün sanat kollarının yaşatılması şarttır. Bununla da kalmayıp, insanların sonradan doğacak ihtiyaçlarını karşılamak için yeni sanat dallarının meydana getirilmesi gerekmektedir.”   Ahi Evran’a iddiasında: Toplumdaki fertlerin büyük bir kesiminin sanata yönlendirilmesi ve toplumun ihtiyaçlarının karşılanması için her birinin belli bir sanat dalıyla meşgul olması gerektiğine dikkatleri çekmektedir. Ahilik teşkilâtının eğitim anlayışını bu temel görüşe dayandırmaktadır. Ahi Evran, belirttiği eğitim ve öğretim konusundaki bütün teklif ve tavsiyelerini, Ahilik teşkilatında uygulamış, bundan sonra da devletin sorumluluğunu şöyle dile getirmiştir. “Burada devlete düşen görev ise; bu görüşe destek vererek halkın eğitilmesine ve bu alana yönlendirilmesine yardımcı olmaktır.” Ahi Evran’ın yazdığı kitaplar…   Ahi Evran hayatı boyunca ilimle ve eğitimle uğraşmış. “Hiç ölmeyecekmiş gibi dünyaya, yarın ölecekmiş gibi ahirete çalış.” Hadis-i Şerifi’ni kendisine ilke edinmiştir. Birlik üyelerine devamlı olarak çalışmayı öğütlemiş, üretimin ancak çalışarak sağlanacağını, insanların ihtiyaçlarını gidermenin de Allah’ın emri olduğuna inanmış ve böyle de tebliğ etmiştir. Bu bakımdan Ahî Evran’a göre çalışmak, insanları mutlu etmek, farzlarını yerine getirmek şartıyla, ibadet etmek kadar önemlidir. Ahi Evran’ın teknik öğretim ve ahlâka yönelik eserleri, yıllarca Ahi birliklerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Letaif-i Gıyasiye, Letaif-i Hikmet’ten başka Vaziyet, Ruh’un Bekâsı, Tıp ve İbni Sina’dan tercüme kitabı dâhil olmak üzere, yirmiye yakın eser bırakmıştır. Ahi Evran, Tefsir, Hadis, Kelâm, Fıkıh ve Tasavvuf kitapları yazmıştır. Ayrıca Felsefe, Tıp ve Kimya sahalarında da bilgi sahibi olan çok yönlü bir ilim adamı ve filozoftur. İbni Sina Sühreverdî ve Fahreddin Râzî’nin bazı eserlerini Farsça’ya çevirmiştir. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 20.08.2022