İran'da Sıcak Siyasi Cuma

İran'da Sıcak Siyasi Cuma İran, 28 Haziran'da önemli bir siyasi olaya tanıklık edecek; bu tarihte ülkenin on dördüncü cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacak. Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin görev süresinin bitmesine bir yıl kala helikopter kazasında ölmesi, ülkeyi büyük bir siyasi şoka soktu. İran lideri Ayetullah Ali Hamaney, anayasa gereği erken cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılması talimatını verdi ve hemen ardından adayların kayıtları başladı. Cumhurbaşkanlığı koltuğunu kazanmak için 80 siyasi figür adaylık başvurusu yaptı ve nihayetinde Anayasa Koruyucular Konseyi, iki şaşırtıcı gelişmeyle altı kişinin isimlerini bu seçim yarışına katılmak üzere ilan etti. Konseyin adayları onaylama veya reddetme işlemleri, İran siyasi arenasında her zaman tartışma ve çekişme konusu olmuştur. Halk tarafından sevilen ve popüler adayların bu konsey tarafından iki seçimde de reddedilmesi, halkın seçimlere ciddi bir katılım göstermemesine neden oldu ve bu durum, Reisi'nin ve on birinci meclis üyelerinin en düşük oy oranıyla seçilmelerine yol açtı. Halk ve hükümet muhalifleri, Reisi ve meclis üyelerinin aldıkları oy oranlarını, özellikle Türkiye'deki cumhurbaşkanlığı seçimleri gibi komşu ülkelerdeki halk katılımıyla karşılaştırarak sürekli eleştirmektedir. Bu dönemde de halk, kötü ekonomik durum ve özellikle 2023'te Mahsa Amini isimli genç bir kadının polis tarafından öldürülmesiyle başlayan ve ülkeyi kaosa sürükleyen Mahsa Hareketi olarak bilinen olaylar sonrasında siyasi ve sosyal sorunlar nedeniyle sandıklara gitme konusunda istekli görünmüyor. Ancak İran hükümeti, ülkenin uluslararası arenadaki durumu, İsrail'le savaş ve ABD'deki seçimlerde Trump'ın zafer kazanma olasılığı gibi etkenler göz önünde bulundurulduğunda, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde halkın ciddi katılımına ihtiyaç duyuyor. Anayasa Koruyucular Konseyi, bu çerçevede iki önemli adım attı. İlk adımda, eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejad ve eski Meclis Başkanı Ali Laricani'nin adaylıklarını reddederek bazı muhafazakar destekçilerini memnun etti ve diğer muhafazakar adayların yolunu açtı. İkinci önemli adım ise, reformistlerin tanınmış ismi ve eski Sağlık Bakanı Masud Pezeşkiyan'ın adaylığının onaylanmasıydı. Pezeşkiyan, Tebriz'in birkaç dönem milletvekilliğini yapmış ve özellikle Türkler arasında popüler olan tanınmış bir reformist. Hükümet, 2023 protestolarının ardından, reformistlerle güç paylaşımına giderek onurlu ve yüksek katılımlı bir seçim yapma arzusunu gösterdi. Pezeşkiyan’ın adaylığı, hem reformistlerin gücünü artırma hem de geniş bir halk kitlesine hitap etme potansiyeli taşıyor. Pezeşkiyan, Batı Azerbaycan eyaletindeki Kürt şehri Mahabad'da doğdu ve hem Türkçe hem de Kürtçe biliyor. Bu durum, Kürt bölgelerinde de ona olan halk desteğini artırdı. Farklı eyaletlere yaptığı ziyaretlerle etnik ve kimlik taleplerini destekleyen aktivistleri yanına çekmeyi başaran Pezeşkiyan, bu desteği seçimlerde kazanma şansını artırmak için kullanmayı umut ediyor. Pezeşkiyan'ın karşısında, başta İran Parlamentosu Başkanı Muhammed Bakır Galibaf ve İran liderine yakın teorisyenlerden Said Celili olmak üzere beş muhafazakar aday bulunuyor. Galibaf, eski Tahran Belediye Başkanı ve İran Devrim Muhafızları'nın generallerinden biri olarak tanınıyor. Celili ise, Batı ve Amerika karşıtı eğilimleriyle biliniyor ve Doğu, özellikle Rusya ve Çin ile ilişkileri güçlendirmek istiyor. Diğer adaylar ise Tahran Belediye Başkanı Alirıza Zakani, Reisi'nin kabinesinden Emir Hüseyin Kazizade Haşimi ve güvenlik figürü Mustafa Purmuhammedi. Ancak bu adayların kazanma şansı daha az görülüyor. 28 Haziran Cuma günü, İran'da dört grup için önemli bir gün olacak; hükümet halkın katılımını sağlamaya çalışacak, reformistler güç paylaşımını kutlamayı umut edecek, kimlik talep edenler seslerinin duyulmasını isteyecek ve muhafazakarlar ise cumhurbaşkanlığı koltuğunu koruma düşüncesiyle sabaha kadar rahat uyuyamayacak. Behruoz Mirzaei