İSLAM BİLİM ADAMLARI

İSLAM BİLİM ADAMLARI     EBU'L-VEFÂ EL-BÛZCÂNÎ 3 Buna ilaveten daha birçok aritmetik, geometri ve mühendislik alanında; Kitab’un fi Amel-il Mistarati ve'l Pergarvel Gunye; Kitabab ma Yahtacu-İleyh-İl-Küttab vel Ummal min İlm-il-Hisab; Kitabün Fahirün bil Hisab; Kitab'ün fi'l İlmi Hisab'il Musellat; Kitab'ün fi'l Felek; Kitab'un Zic-iş Şamil; Kitab'un fi'l Hendese; Kitab'ul Medhal ila Aritmetik; Tefsir-ii Harezmi fi Cebri ve'l Mukabele adlı eserleri mevcuttur.   İbn Hallikân, ’a göre de El-Büzcani meşhur bir matematikçi (hâsib) olması yanında, geometri ilminde ve özellikle kirişlerle ilgili benzeri görülmemiş buluşların sahibidir. Kemâleddin İbn Yûnus da El-Büzcani’yi, geometriyi en iyi bilen âlimler arasında göstermiştir.    Burada çok önemli bir gerçeği dile getirmek bizim bilimsel görevimizdir. Trigonometrinin Regiomontanus (ö. 1476) tarafından kurulduğu hakkındaki yaygın kanaati doğru olmadığı; trigonometriyle ilk defa Me’mûn devri âlimlerinden Habeş el-Hâsib el-Mervezî ilgilenmişse de bu konuyu sistematik bir ilim dalı haline getiren El-Büzcani Ebü’l-Vefâ olduğu bunlardan artık açıklıkla anlaşılmıştır.   El-Büzcani’nin bu alandaki çalışmaları arasında trigonometri teoremlerinin ilk ispatlarını vermiştir. Bunlardan; “zıl” adı altında tanjantı, “kutr-ı zıl” adıyla sekantı tarif etmiştir. Trigonometrik fonksiyonların yayın fonksiyonu olarak 15 dakikalık adımlarla hassas cetvellerini gerçekleştirmiştir.   Bundan başka sina ve sinb bilindiğine göre, sin (a ± b)’dan hareketle 2sin²α2 = 1- cosα, sinα = 2sinα2cosα2 formüllerini de bularak yarım açının sinüs ve kosinüsünün hesabını sağlamıştır.   Ayrıca düzgün çokyüzlüleri açıklığa kavuşturmuş, yedi ve dokuz kenarlı düzgün çokgenlerin çizimlerini vermiştir. Onun cebir ve denklemler teorisine de katkıları olmuş ve özellikle x⁴ + px³ = r denkleminin çözümünü iki parabolün ara kesitini alarak bulması bilime önemli bir kazanımdır.    El-Büzcani Ebü’l-Vefâ orijinal rasatlarla, astronomide büyük önem taşıyan yeni parametreler tespit etmiş ve bunlar asırlar boyunca kullanılmıştır. El Büzcani, el-Mecisṭî adlı eserinde ayın değişimini (tâdil, varyasyon) Danimarkalı astronom Tycho Brahe’den (ö. 1601) çok önce incelemiştir. Bunun yanında Ebû Nasr İbn Irâk’ın bu konudaki eserlerini de bazı noktalarda tenkit etmiştir. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 27.12.2021