İSLAM BİLİM ADAMLARI ABD AL-RAHMAN AL-KHAZİNİ, 550

İSLAM BİLİM ADAMLARI ABD AL-RAHMAN AL-KHAZİNİ, 550 El-Khazini, o zamanlar Horasan’ın en önemli şehirlerinden biri olan Marv'da özgürlüğüne kavuşmuştur. Mizan Al-Hikmet, Mekanik, Fizik, Hidrostatik ve Astronomi alanlarına merak salmış ve çalışmalar yapmıştır. El-Khazini tarafından icat edilen bir alet ile su dengesi tanımlamaktadır. Bazı kaynaklara göre 1079'da Fars, takviminin yenilenmesi konusunda kendisiyle işbirliği yapmıştır. El-Khazin’in Sultan Sencer himayesinde yazmış olduğu Astronomik Tablolar en önemli eserlerden biri olarak kabul edilmektedir. Matematiksel Astronomi, Ortaçağ döneminde yıldızların konumlarını ve eğik yükselişleri ve enlem için zaman denklemlerini çözüme kavuşturan önemli bir çalışmasıdır. Ayrıca çeşitli takvim sistemleri ve takvimlerin çeşitli manipülasyonları hakkında kapsamlı olarak bilgi vermektedir. El-Khazini alçakgönüllü ve kanaarkar bir adam olarak bilinmektedir. Zamanında çalışmaları için kendisine teklif edilen binlerce Dinarı reddetmiştir. Çünkü yaşamak için fazla bir şeye ihtiyacı olmadığını, sadece yalnız kedisi ile var olan kendi evinin yeterli olduğunu savunmuştur. El-Khazini, İslami dönemin orijinal gözlemlerini gerçekleştiren yaklaşık yirmi astronom bilimcisinden biridir. Eserleri 14. yüzyılda Bizans'a ulaşmış, özellikle George Chrysococces ve daha sonra Theodore Meliteniotes tarafından kullanılmıştır. Al Khazini, Sancar ibn-i Malikşah ve Selçuklu İmparatorluğu’nun padişahı himayeleri altında, yüksek bir hükümet yetkilisi gibi görev yapmıştır. Eserlerinin çoğunu kütüphaneleriyle tanınan Merv'de yapmıştır. En tanınmış eserleri "Bilgeliğin Dengesi Kitabı", "Astronomik Bilgelik Üzerine İnceleme" ve "Sanjar için Astronomik Tablolar" dır. "Bilgeliğin Dengesi Kitabı", ortaçağ mekanik ve hidrostatik ansiklopedisidir. Hidrostatik denge ve statik ile hidrostatiğin arkasındaki fikirlerle ilgili bir çalışmadır. Kraliyet hazinesine giren değerli metallerin ve taşların değerini ortaya koymak için, hidrostatik dengeleri ortaya koymaktadır. "Bilgelik Dengesi Kitabı" nın günümüze ulaşan dört farklı el yazması mevcuttur. El-Hazini'nin Sanjar hazinesi için inşa ettiği denge, El-Hazini'den daha büyük bir nesil olan El-Asfizari dengesi inşa edildikten sonra modellenmiştir. "Astronomik Bilgelik Üzerine İnceleme" çalışması ise diğer eserlerine göre nispeten kısa bir çalışmadır. Her bölüm farklı bir bilimsel aleti anlatan yedi bölümden meydana gelmiştir. Bu aletler; triquetrum, diyoptra, "üçgen enstrüman", kadran, yansımayı içeren cihazlar, usturlap ve nesneleri çıplak gözle görmek için basit ipuçlarını ihtiva etmektedir. Bu aletlerin avantajları arasında, daha yüksek hassasiyet derecesinde, karmaşık üçlü hareketi ve alaşımdaki elemanlardan birinin bilinmesi şartıyla, ikili bir alaşımdaki temel elemanların ağırlık yüzdesini belirleme özelliğine sahip olması gelmektedir. Ayrıca, saf metallerin ve alaşımların ağırlığını ve yoğunluğunu yüksek bir doğrulukla ölçebilmektedir. (Eserlerinden birtanesi) Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 11.06.2021